Schizofrenia

Odsetek osób chorujących na schizofrenią na całym świecie jest taki sam i wynosi 1%. Bez względu na to w jakim zakątku świata się urodziliśmy szansa, że zachorujemy jest taka sama. Inaczej jest jednak z wychodzeniem ze schizofrenii. Co może być zaskakujące, lepsze rokowania na powrót do zdrowia dotyczą osób z krajów rozwijających się (np. Mołdawia, Boliwia, Albania) niż krajów rozwiniętych (np. USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec).

Generalnie nie lubię oglądać telewizji. Chwilami jestem nawet wdzięczna moim dzieciom, które głośno protestują, kiedy staram się słuchać rozmów kolejnych ekspertów i polityków. Wyłączam TV. Odcinam się wtedy od rzeczywistości zewnętrznej i zanurzam w świat wyobraźni małych ludzi. Zamieniam świat realny na świat fantazji… I przy tym nie mam wątpliwości, która rzeczywistość jest bardziej prawdziwa.

Schizofrenia wielu osobom kojarzy się głównie z objawami wytwórczymi – urojeniami, myślami prześladowczymi, tworzeniem własnej rzeczywistości i uciekaniem w nią. Tymczasem jest to jedna ze stron schizofrenii – może bardziej spektakularna, budząca zaciekawienie, fascynację, lęk; być może dlatego że tak różna, trudna do wyobrażenia dla osób, które nigdy nie doświadczyły objawów psychotycznych. Ale te objawy to tylko część doświadczeń związanych z chorobą. Dzięki lekom przeciwpsychotycznym można dziś znacząco zredukować objawy pozytywne i zmniejszyć częstość nawrotów epizodów psychotycznych. Ale codzienność, nawet przy nieobecności tych objawów, jest trudna. Jak bardzo?

Pierwszymi skojarzeniami pojawiającymi się w odpowiedzi na hasło "schizofrenia" są towarzyszące tej chorobie objawy pozytywne - omamy i urojenia. Na wielu płaszczyznach zmieniają one sposób odbioru rzeczywistości osoby dotkniętej psychozą oraz wywołują niezrozumienie i lęk otoczenia. Faza ostrej psychozy z nasilonymi omamami i urojeniami nie trwa zazwyczaj zbyt długo. Ustępujące objawy wytwórcze powodują wysunięcie się na pierwszy plan innych trudności: specyficznych zaburzeń poznawczych i spadku aktywności. Szczególnie istotnym, chociaż często pomijanym problemem dotykającym chorych, jest przejmujące poczucie samotności [1].

W większości z nas wiadomość, że nasz sąsiad czy przyjaciel słyszy głosy, wywołałaby prawdopodobnie niepokój, a następnie podejrzenie choroby psychicznej. Nie bylibyśmy odosobnieni w takiej reakcji. Słyszenie głosów jest wymieniane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne jako jeden z objawów schizofrenii, psychozy afektywnej lub zaburzeń dysocjacyjnych.Bezkrytyczne traktowanie tych wytycznych może jednak prowadzić do kuriozalnych sytuacji [1].

Celem tego krótkiego eseju jest zwrócenie uwagi na problem, z którym spotyka się wiele osób cierpiących na schizofrenię – utożsamieniem ich osoby z chorobą. Inspiracją do podjęcia tego tematu stały się moje obserwacje, dotyczące tego, jak w mediach (telewizji, wiadomościach, Internecie, prasie) mówi się o osobach cierpiących na schizofrenię, a także to, jak rozumiana (a raczej: jak bardzo nie rozumiana lub błędnie rozumiana) jest choroba przez tych, którzy nie interesują się osobiście tematem zdrowia i zaburzeń psychicznych. Problem ten stał się na tyle palący, że obecnie w środowisku naukowców i klinicystów odchodzi się od określania osób z diagnozą schizofrenii za pomocą określenia „schizofrenik”.

W przestrzeni publicznej często zwraca moją uwagę niezwykła popularność słowa „schizofrenia” i różnych jego pochodnych. „Schizofreniczna sytuacja na wschodzie”, ”schizofreniczny świat polskiej akcyzy” – to nagłówki w dużych portalach informacyjnych. Określeniem tym chętnie posługują się osoby publiczne m.in. politycy i duchowni. Ostatnio jeden z watykańskich kardynałów ostrzegał przed „niebezpieczną schizofreniczną patologią” (wypowiedź dotyczyła oddzielania praktyki duszpasterskiej od nauki katolickiej). Przymiotnik ten zazwyczaj wykorzystywany jest do podkreślenia dwuznaczności, niekonsekwencji, wewnętrznej sprzeczności, absurdu i ma znaczenie pejoratywne. Tymczasem określenie to odnosi się bezpośrednio do istniejącej choroby, na którą zapada każdego roku w Polsce około 15 000 osób.

Wyrażenie schizofrenia pochodzi z języka starogreckiego. Składa się z dwóch członów –  „rozszczepić” i  - „umysł”. W języku polskim podobnie jak w języku angielskim, nie tłumaczy się tej nazwy, ale zostawia w jej pierwotnym kształcie. W większości krajów świata używany jest termin „schizofrenia”, chociaż w niektórych państwach funkcjonuje tłumaczenie tego pojęcia, czyli „rozszczepienie umysłu”.

Gdy pewnego dnia, kilka lat temu, okazało się, że mój dobry znajomy (dla ułatwienia nazwę go Jankiem*), w trybie nagłym trafił do szpitala psychiatrycznego, byłam w szoku. Nie znałam wtedy żadnej innej osoby, która doświadczyła psychozy, a tym bardziej takiej, u której zdiagnozowano schizofrenię (albo nie wiedziałam, że znam).

Czy wiecie, że nie każdy psychoterapeuta podejmuje się pracy z osobami, które doświadczyły psychozy? Wyniki badania, które przeprowadził zespół pod kierownictwem prof. Lidii Grzesiuk [1], wskazują, że w Polsce mniej więcej 1/3 osób, które prowadzą psychoterapię, pracuje z osobami psychotycznymi (w tym z osobami, które doświadczyły objawów schizofrenii). Wynik ten – co łatwo przeliczyć – oznacza też, że około 2/3 terapeutów w Polsce nie podejmuje się pomocy osobom z problemami natury psychotycznej. To dużo czy mało?

Całkiem niespodziewanie albo, jak to się częściej zdarza, powolutku, niepostrzeżenie, świat zaczyna wyglądać zupełnie inaczej. Dobrze znane sprzęty, miejsca, ludzie, których sposób mówienia i zachowanie były do niedawna oczywiste, wydają się teraz odmienione - przyciągają uwagę, zatrzymują wzrok, budzą niepokój. Rzeczywistość inaczej brzmi, pachnie, smakuje. Intensywniej. Zmiana nie pozwala czuć się bezpiecznie. W takim świecie można się pogubić. Proste czynności, wykonywane niemal automatycznie, wymagają zastanowienia. Atmosfera przypomina naładowaną elektrycznością ciszę przed burzą. Narasta niejasne poczucie, że coś zaraz musi się wydarzyć… I nagle wszystko staje się jasne! Luźne, niepowiązane dotychczas zdarzenia tworzą spójną całość. Ulga, spokój. Co z tego, że lekarze nazywają to psychozą…