Blog

Ktoś mądry powiedział mi kiedyś, że czasami należy mówić rzeczy (dla nas) oczywiste, co było zupełnie nieoczywiste i bardzo potrzebne. Dlatego ja dzisiaj też zacznę od rzeczy oczywistych. Pacjent nie jest pacjentem w pierwszej kolejności - jest matką, synem, czy mężem, przełożoną lub podwładnym. A na początku zawsze jest człowiekiem. Co więcej, człowiekiem nigdy być nie przestaje.

Dlatego każdy posiada prawa przyznane mu na mocy Rozdziału II Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. oraz Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Są to m.in.: prawo do ochrony życia, prawo do nietykalności osobistej, prawo do obrony, prawo do rzetelnego sądu, prawo do prywatności, prawo do nauki czy dostępu do opieki zdrowotnej.

Oczywistym jest, że procesowi terapeutycznemu towarzyszy mnóstwo emocji – w końcu terapia to swego rodzaju podróż w głąb siebie, której celem jest między innymi lepsze poznanie i zrozumienie swojego wewnętrznego Ja. Aby to osiągnąć trzeba otworzyć się przed drugą osobą i zwierzyć z najgłębszych i najbardziej intymnych doświadczeń, pragnień i uczuć. Psychoterapeuta jest w tym procesie postacią kluczową, ponieważ pełni rolę „przewodnika” - wskazuje, ale nie narzuca, wspiera i komentuje, ale nie daje gotowych rozwiązań, konfrontuje i pomaga zmieniać świadome i nieświadome aspekty tego, jak postrzegamy siebie, ludzi i świat.

Na pytanie o sposób porowadzenia psychoterapii i poziom kompetencji polskich psychoterapeutów w sposób systematyczny i możliwie szczegółowy próbowali odpowiedzieć pracownicy Wydziału Psychologii UW. Wyniki ważnego badania, w którym dokonali przeglądu praktyki psychoterapeutycznej w Polsce, zostały właśnie opublikowane (1).

Przeglądając gazety czy Internet można dostrzec, że stosunek Polaków do przyjmowania uchodźców jest co najmniej niechętny. Swoją antypatię tłumaczymy tym, że wpuszczając ich do kraju wpuścimy tym samym terrorystów, że po przyjeździe zabiorą nam miejsca pracy, że będą atakować Polki. Z pomocą mediów stawiamy znak równości między islamem a terroryzmem, między uchodźcami a imigrantami, między cudzoziemcami a przestępcami.

Odsetek osób chorujących na schizofrenią na całym świecie jest taki sam i wynosi 1%. Bez względu na to w jakim zakątku świata się urodziliśmy szansa, że zachorujemy jest taka sama. Inaczej jest jednak z wychodzeniem ze schizofrenii. Co może być zaskakujące, lepsze rokowania na powrót do zdrowia dotyczą osób z krajów rozwijających się (np. Mołdawia, Boliwia, Albania) niż krajów rozwiniętych (np. USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec).

W sobotę 14 maja 2016 roku w Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie odbyła się konferencja pod tytułem „Na pograniczu psychozy”, pierwsza edycja cyklu „Praktyczne aspekty pracy psychoterapeutycznej”. Konferencja była organizowana przez Polskie Towarzystwo na rzecz Psychologicznego i Społecznego Podejścia do Psychoz (Polski oddział ISPS), Instytut Analizy Grupowej „Rasztów”, Ośrodek Psychoterapii i Psychiatrii PSYCHE PLUS oraz Akademię Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej.

Wyobraźmy sobie następującą sytuację. Jesteśmy w restauracji. Przy stoliku obok siedzi kobieta. Spogląda na telefon, potem na zegarek, wypatruje przez okno. Wszystko robi bardzo szybko. Po pewnym czasie przychodzi mężczyzna, który uśmiecha się do niej szeroko, jednak ona tego nie odwzajemnia, jest wzburzona, zaczyna żywo gestykulować, nadmiernie głośno mówić, ma napiętą twarz. Spodziewamy się, że kobieta czekała na mężczyznę, a ten się spóźnił. Zachowywała się nerwowo już przed jego przybyciem – być może się niepokoiła. Gdy przyszedł, zaczęła robić mu wyrzuty. Pewnie czuła dużą złość, tym bardziej, że twarz mężczyzny nie wyrażała żalu czy poczucia winy.

Warszawa to nowoczesne miasto, które oferuje wiele możliwych ścieżek rozwoju, wysoki komfort życia, dostęp do wielu atrakcji. Jednocześnie wielu kojarzy się przede wszystkim z pędem, gwarem, hałasem, z niekończącym się wyścigiem szczurów. Bodźce, które oddziałują na przeciętnego Warszawiaka są bardziej zróżnicowane i nasilone niż w przypadku przeciętnego Polaka. Można zatem przypuszczać, że specyfika trudności psychicznych doświadczanych przez mieszkańców stolicy będzie nieco odmienna. Jednocześnie wydaje się, że większa będzie dostępność specjalistycznej opieki w tym zakresie.

Generalnie nie lubię oglądać telewizji. Chwilami jestem nawet wdzięczna moim dzieciom, które głośno protestują, kiedy staram się słuchać rozmów kolejnych ekspertów i polityków. Wyłączam TV. Odcinam się wtedy od rzeczywistości zewnętrznej i zanurzam w świat wyobraźni małych ludzi. Zamieniam świat realny na świat fantazji… I przy tym nie mam wątpliwości, która rzeczywistość jest bardziej prawdziwa.

Schizofrenia wielu osobom kojarzy się głównie z objawami wytwórczymi – urojeniami, myślami prześladowczymi, tworzeniem własnej rzeczywistości i uciekaniem w nią. Tymczasem jest to jedna ze stron schizofrenii – może bardziej spektakularna, budząca zaciekawienie, fascynację, lęk; być może dlatego że tak różna, trudna do wyobrażenia dla osób, które nigdy nie doświadczyły objawów psychotycznych. Ale te objawy to tylko część doświadczeń związanych z chorobą. Dzięki lekom przeciwpsychotycznym można dziś znacząco zredukować objawy pozytywne i zmniejszyć częstość nawrotów epizodów psychotycznych. Ale codzienność, nawet przy nieobecności tych objawów, jest trudna. Jak bardzo?

Pierwszymi skojarzeniami pojawiającymi się w odpowiedzi na hasło "schizofrenia" są towarzyszące tej chorobie objawy pozytywne - omamy i urojenia. Na wielu płaszczyznach zmieniają one sposób odbioru rzeczywistości osoby dotkniętej psychozą oraz wywołują niezrozumienie i lęk otoczenia. Faza ostrej psychozy z nasilonymi omamami i urojeniami nie trwa zazwyczaj zbyt długo. Ustępujące objawy wytwórcze powodują wysunięcie się na pierwszy plan innych trudności: specyficznych zaburzeń poznawczych i spadku aktywności. Szczególnie istotnym, chociaż często pomijanym problemem dotykającym chorych, jest przejmujące poczucie samotności [1].

W ciągu ostatnich kilku dekad znacznie zmieniło się dychotomiczne postrzeganie biologicznego i psychologicznego podłoża zaburzeń psychicznych.Niegdyś sądzono, że zaburzenia o podłożu psychologicznym należy leczyć za pomocą psychoterapii, natomiast biologicznym za pomocą leków. Współczesne myślenie zarówno o etiologii zaburzeń jak i sposobach ich leczenia uwzględnia oba wymienione aspekty funkcjonowania człowieka.

W większości z nas wiadomość, że nasz sąsiad czy przyjaciel słyszy głosy, wywołałaby prawdopodobnie niepokój, a następnie podejrzenie choroby psychicznej. Nie bylibyśmy odosobnieni w takiej reakcji. Słyszenie głosów jest wymieniane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne jako jeden z objawów schizofrenii, psychozy afektywnej lub zaburzeń dysocjacyjnych.Bezkrytyczne traktowanie tych wytycznych może jednak prowadzić do kuriozalnych sytuacji [1].

Celem tego krótkiego eseju jest zwrócenie uwagi na problem, z którym spotyka się wiele osób cierpiących na schizofrenię – utożsamieniem ich osoby z chorobą. Inspiracją do podjęcia tego tematu stały się moje obserwacje, dotyczące tego, jak w mediach (telewizji, wiadomościach, Internecie, prasie) mówi się o osobach cierpiących na schizofrenię, a także to, jak rozumiana (a raczej: jak bardzo nie rozumiana lub błędnie rozumiana) jest choroba przez tych, którzy nie interesują się osobiście tematem zdrowia i zaburzeń psychicznych. Problem ten stał się na tyle palący, że obecnie w środowisku naukowców i klinicystów odchodzi się od określania osób z diagnozą schizofrenii za pomocą określenia „schizofrenik”.

“Nerwica” to słowo występujące w powszechnym użyciu; mianem „znerwicowanej” potocznie określa się osobę reagującą nerwowo, zestresowaną czy impulsywną. „Nerwica” to również termin medyczny odnoszący się do bardzo różnorodnej grupy zaburzeń. Został on wprowadzony przez szkockiego lekarza Williama Cullena pod koniec XVIII w., a popularność zyskał wraz z rozwojem psychoanalizy. Początkowo szeroko wykorzystywany, obecnie jest używany coraz rzadziej na rzecz określenia „zaburzenia lękowe”. Głównym wkładem Freuda i psychoanalityków w zdefiniowanie nerwic było podkreślenie ich psychogennego, a nie neurologicznego podłoża [1].

W przestrzeni publicznej często zwraca moją uwagę niezwykła popularność słowa „schizofrenia” i różnych jego pochodnych. „Schizofreniczna sytuacja na wschodzie”, ”schizofreniczny świat polskiej akcyzy” – to nagłówki w dużych portalach informacyjnych. Określeniem tym chętnie posługują się osoby publiczne m.in. politycy i duchowni. Ostatnio jeden z watykańskich kardynałów ostrzegał przed „niebezpieczną schizofreniczną patologią” (wypowiedź dotyczyła oddzielania praktyki duszpasterskiej od nauki katolickiej). Przymiotnik ten zazwyczaj wykorzystywany jest do podkreślenia dwuznaczności, niekonsekwencji, wewnętrznej sprzeczności, absurdu i ma znaczenie pejoratywne. Tymczasem określenie to odnosi się bezpośrednio do istniejącej choroby, na którą zapada każdego roku w Polsce około 15 000 osób.

Wyrażenie schizofrenia pochodzi z języka starogreckiego. Składa się z dwóch członów –  „rozszczepić” i  - „umysł”. W języku polskim podobnie jak w języku angielskim, nie tłumaczy się tej nazwy, ale zostawia w jej pierwotnym kształcie. W większości krajów świata używany jest termin „schizofrenia”, chociaż w niektórych państwach funkcjonuje tłumaczenie tego pojęcia, czyli „rozszczepienie umysłu”.

Dla wszystkich Czytelników bloga PSYCHE PLUS przygotowaliśmy listę konferencji i wydarzeń tematycznie powiązanych z zagadnieniami z dziedziny psychologii w tym przede wszystkim psychoterapii, które odbędą się jeszcze w maju b.r. w Warszawie. Wydarzenia podzieliliśmy na trzy kategorie: (1) dla profesjonalistów, (2) organizowane przez studentów dla studentów (ale nie tylko) oraz (3) wydarzenia popularno-naukowe oraz uporządkowaliśmy je chronologicznie. Zachęcamy do aktywnego udziału!

Gdy pewnego dnia, kilka lat temu, okazało się, że mój dobry znajomy (dla ułatwienia nazwę go Jankiem*), w trybie nagłym trafił do szpitala psychiatrycznego, byłam w szoku. Nie znałam wtedy żadnej innej osoby, która doświadczyła psychozy, a tym bardziej takiej, u której zdiagnozowano schizofrenię (albo nie wiedziałam, że znam).

W ubiegłą sobotę organizowaliśmy dzień otwarty ośrodka PSYCHE PLUS, w trakcie którego odbył się m.in. cykl wykładów pod wspólnym tytułem: „Depresja, lęk, bezsenność. Co trapi mieszkańca wielkiego miasta?”. Wybrany tytuł sugeruje stosunkowo częste występowanie depresji wśród m.in. nas, mieszkańców Warszawy. Taką myśl potwierdzają zebrane dane -około 10% ludzi na świecie przynajmniej raz w życiu zachoruje na depresję [1] a w ciągu jednego roku depresji doświadcza 5% populacji Unii Europejskiej [2]. Nie bez kozery (tj. są na to twarde dowody) WHO pisze o depresji jako o „globalnym kryzysie”.

Mija, mija czas i już nasze dziecko zaczyna podnosić główkę. Jeszcze jest malutkie - dopiero 5 tygodni temu przyszło na świat, a niewiele wcześniej było w niebycie. Zaczęło się od wstępniaka – krzyk dziecka, że jest na świecie. Następnie niemowlę zaczęło wierzgać nogami i dzielić się swoimi przemyśleniami (tak, ten mały bejbiczek!). Ujęło to w formie jednego tekstu specjalistycznego na temat analizy grupowej, trzech tekstów na temat psychozy, dwóch tekstów na temat depresji oraz jednej recenzji filmu.

Gdy myślimy o problemach osób w starszym wieku, jednymi z pierwszych skojarzeń są zapewne choroby somatyczne czy obniżająca się sprawność fizyczna. Mniej oczywista może być myśl, że seniorzy stosunkowo często borykają się z depresją. Badania wskazują, że ten problem dotyka 8% - 15% osób po 65. roku życia.

Książka „Życie wypuszczone z rąk”, która niedawno ukazała się w Polsce, jest nie tylko biografią znakomitego niemieckiego bramkarza Roberta Enke, ale także źródłem informacji na temat potencjalnie śmiertelnej choroby jaką jest depresja. Zainteresowanych zachęcam do sięgnięcia po książkę, a także do przeczytania wywiadu z jej autorem – Ronaldem Rengiem .

Osoby, które doświadczyły choroby psychicznej różnie o tym myślą. Nie da się jednak nie myśleć. Pytanie: „czy i jak mówić o chorobie” wraca jak bumerang podczas spotkań grupy terapeutycznej pod koniec hospitalizacji, tuż przed powrotem jej członków do swojego środowiska. Różne są też doświadczenia osób chorujących: czasem inni zaczynają więcej rozumieć, dają pomoc i wsparcie, częściej jednak ujawnienie faktu zachorowania budzi nieufność, onieśmiela, zniechęca, buduje dystans.

Czy wiecie, że nie każdy psychoterapeuta podejmuje się pracy z osobami, które doświadczyły psychozy? Wyniki badania, które przeprowadził zespół pod kierownictwem prof. Lidii Grzesiuk [1], wskazują, że w Polsce mniej więcej 1/3 osób, które prowadzą psychoterapię, pracuje z osobami psychotycznymi (w tym z osobami, które doświadczyły objawów schizofrenii). Wynik ten – co łatwo przeliczyć – oznacza też, że około 2/3 terapeutów w Polsce nie podejmuje się pomocy osobom z problemami natury psychotycznej. To dużo czy mało?

Cztery Oskary w 2015 roku, w tym dla najlepszego filmu. Jego oglądanie to czysta przyjemność, a reżyser Alejandro González Iñárritu zadbał o każdy szczegół. O jakim filmie mowa? Birdman – film, który zainteresuje nie tylko fanów Batmana, ale też miłośników kina psychologicznego. Główny bohater, Riggan Thomson, boryka się z drastyczną rzeczywistością. Niegdyś uwielbiany za odgrywanie roli superbohatera, po latach przerwy próbuje powrócić w wielkim stylu do świata gwiazd oraz odzyskać uznanie fanów i krytyków wystawiając sztukę na Broadway'u. Bycie aktorem, reżyserem i scenarzystą jednocześnie jest dla niego niezwykle stresujące. Na naszego bohatera wywierana jest presja z zewnątrz (producenci, wspomniani wcześniej krytycy i fani), jednak kluczową sprawą okazuje się jego psychika i przeszłość. W momentach najbardziej krytycznych pojawia się jego alter ego – Birdman, superbohater, który niegdyś dał mu przepustkę do wielkiej sławy.

Całkiem niespodziewanie albo, jak to się częściej zdarza, powolutku, niepostrzeżenie, świat zaczyna wyglądać zupełnie inaczej. Dobrze znane sprzęty, miejsca, ludzie, których sposób mówienia i zachowanie były do niedawna oczywiste, wydają się teraz odmienione - przyciągają uwagę, zatrzymują wzrok, budzą niepokój. Rzeczywistość inaczej brzmi, pachnie, smakuje. Intensywniej. Zmiana nie pozwala czuć się bezpiecznie. W takim świecie można się pogubić. Proste czynności, wykonywane niemal automatycznie, wymagają zastanowienia. Atmosfera przypomina naładowaną elektrycznością ciszę przed burzą. Narasta niejasne poczucie, że coś zaraz musi się wydarzyć… I nagle wszystko staje się jasne! Luźne, niepowiązane dotychczas zdarzenia tworzą spójną całość. Ulga, spokój. Co z tego, że lekarze nazywają to psychozą…

Ostatnio miałem okazję do czytania kilka artykułów nt. tytułowych pojęć i ich dyskutowania w gronie analityków grupowych. (Dla jasności. Analiza grupowa to jedna ze szkół psychoterapii psychoanalitycznej, która ma zastosowanie w terapii grupowej.) I niestety - jak to bywa z tekstami psychoanalitycznymi – niejasnym dla mnie było na czym polegają różnice między tymi terminami (i jak się okazało dla kolegów też). Postanowiłem zatem w tym miejscu podać definicje tych pojęć i spróbować zmierzyć się z zestawieniem tych terminów w jednym miejscu.

Nigdy nie pisałem wstępniaka, a tym bardziej wstępu uroczystego otwierającego cały projekt. Trochę ich się naczytałem, to fakt, bo prasę czytam liczoną już pewnie w tonach późniejszej makulatury, ale żeby tak samemu usiąść i napisać? Dobrze, łapię się na tym, że piszę wstępniak w formie zapisu myśli, taki wstępniak fenomenologiczny. To może ten pierwszy paragraf zakończę słowami: bardzo mi miło Czytelniku, że dotarłeś na tę stronę i zapraszam do lektury bloga PSYCHE PLUS. Pozwól proszę, że przedstawię Ci jaki jest na niego pomysł. Blog PSYCHE PLUS jest tworzony z myślą o osobach, które interesują tematy z dziedzin: psychoterapia, psychologia kliniczna i psychiatria.