Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji (ADHD) - blaski i cienie neuroatypowości
Obecnie tematyka ADHD cieszy się dużą popularnością, zarówno w publikacjach naukowych, popularnonaukowych jak i środkach masowego przekazu czy mediach społecznościowych. Obserwujemy również bardzo duży przyrost diagnoz w kierunku ADHD wśród osób dorosłych [1].
Objawy Zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji (attention-deficit hyperactivity disorder, ADHD) są widoczne już we wczesnym dzieciństwie i obejmują trzy główne grupy: nadmierną ruchliwość, zaburzenia koncentracji uwagi i nadmierną impulsywność. Deficyty uwagi rozpoznajemy na podstawie takich symptomów jak: brak zwracania uwagi na szczegóły, popełnianie błędów wynikających z nieuwagi, trudności w utrzymywaniu uwagi, sprawianie wrażenia jakby nie słuchało się rozmówcy, problemy z organizacją działania, częste gubienie rzeczy, częste i łatwe rozpraszanie się, zapominanie o codziennych obowiązkach. Symptomy związane z nadruchliwością i impulsywnością to między innymi: częste wiercenie się i poruszanie różnymi częściami ciała, wstawanie z miejsca w sytuacjach wymagających siedzenia, częste chodzenie lub bieganie, a gdy jest to niemożliwe uczucie niepokoju, nadmierna gadatliwość, wchodzenie w słowo rozmówcy, trudności z czekaniem na swoją kolej. Na podstawie wymienionych objawów, można rozpoznać 3 podtypy ADHD: z przewagą deficytów uwagi, z przewagą nadruchliwości i impulsywności oraz mieszany [2, 3].
Objawy ADHD dezorganizują codzienne funkcjonowanie, utrudniają dostosowanie do obowiązujących norm, co często przekłada się na trudności w szkole, a później także w pracy. Nietrudno przeoczyć również specyficzne funkcjonowanie tych osób w relacjach z innymi. Zachowania takie jak rozpraszanie się podczas rozmowy, przerywanie wypowiedzi czy spóźnianie się na umówione spotkania mogą być odbierane jako przejaw braku zainteresowania drugą osobą, czy wręcz antypatii wobec niej. Nierzadko budzi to niechęć otoczenia wobec takiej osoby, co odbija się na trudnościach w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji interpersonalnych [3].
Wiele osób próbuje rozładować doświadczane napięcie poprzez poszukiwanie silnych bodźców i nowych doświadczeń. Może się to przejawiać na różne sposoby – od uprawiania sportów ekstremalnych, przez intensywne relacje międzyludzkie, po sięganie po substancje psychoaktywne. Poszukiwanie przez wielu dorosłych z ADHD nowych doznać i częstych zmian może mieć poważniejsze konsekwencje. Takie osoby częściej wchodzą w konflikty z prawem czy nadużywają substancji psychoaktywnych. Twierdzi się również, że objawy ADHD stanowią podstawę do rozwoju gamy innych zaburzeń psychicznych. Sugeruje to bardzo częste współwystępowanie (u 50-80% osób) ADHD z zaburzeniami z takich grup jak: zaburzenia afektywne, lękowe, psychosomatyczne, snu, osobowości czy uzależnienia [2, 3].
Powyższy opis może sprawiać wrażenie, że funkcjonowanie dorosłych z objawami ADHD ma głównie negatywny wymiar. Należy wziąć też pod uwagę drugą stronę monety. Osoby zmagające się z ADHD bardzo często cechuje kreatywność, zdolność do znajdywania niestandardowych rozwiązań, umiejętność szybkiego podejmowania decyzji czy duże pokłady energii życiowej. To wszystko może, nie tyle równoważyć wspomniane deficyty, co stanowić fundament do rozwoju, który zdecydowanie wykracza poza ich kompensację. Oddając głos osobom neuroatypowym, dowiadujemy się, że nawet cechy związane z ADHD postrzegane obiektywnie jako deficyty, w niektórych okolicznościach okazują się zasobami. Duża ilość energii oraz impulsywność może przekładać się na spontaniczność, dzięki której osoby te zdobywają wiele niezapomnianych doświadczeń i wspomnień. Osoby z ADHD doceniają również swoją zdolność do nieszablonowego myślenia i działania. Często czują się też pewniej gdy swoim zachowaniem wykraczają poza społecznie przyjęte normy - co pozwala im żyć w większej zgodzie ze sobą. Wreszcie, zdawanie sobie sprawy z własnej odrębności i mierzenie się z wyzwaniami związanymi z diagnozą sprzyjają wglądowi i budowaniu odporności psychicznej [2, 5].
W kontekście ADHD mówi się głównie o leczeniu farmakologicznym, które wpływa na zmniejszenie natężenia podstawowych objawów. W wielu przypadkach zalecana jest również psychoterapia, w ramach której pacjent może nauczyć się umiejętności i strategii ułatwiających codzienne funkcjonowanie, takich jak m.in. planowanie czy dzielenie zadań na mniejsze i łatwiejsze do zrealizowania elementy. Dużą wagę przykłada się również do kompensacyjnego wzmacniania swoich słabych stron i opierania się na tym co do tej pory przynosiło sukcesy. Coraz częściej mówi się również o dostosowaniu warunków życia do własnych możliwości i preferencji. Środowisko sprzyjające przystosowawczemu funkcjonowaniu osoby z objawami ADHD pozwala na odblokowanie jej skrywanego potencjału. Specjaliści zwracają uwagę głównie na otaczanie się wspierającymi osobami oraz realizacji zawodowej adekwatnej do zasobów danej osoby. Istotne jest również uwzględnienie indywidualnego doświadczenia osoby, zarówno trudności z jakimi się zmaga jak i pozytywnych aspektów neuratypowości, co pozawala na zaplanowanie bardziej adekwatnej interwencji [2, 4, 5].
Bibliografia:
1 - Gaidamowicz, R., Deksnytė, A., Palinauskaitė, K., Aranauskas, R., Kasiulevičius, V., Šapoka, V., Aranauskas, L. (2018). ADHD-plaga XXI wieku?. Psychiatria Polska, 52(2).
2 - Kupnicka, Z., Poraj, G., Kaźmierski, J. (2017). ADHD u osób dorosłych-rozpoznanie, przyczyny i skutki. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 17(3).
3 - Nowogrodzka, A. (2023). ADHD–co w dorosłości? Opis objawów i wybranych obszarów funkcjonowania osób dorosłych z deficytem uwagi i nadaktywnością. Neuropsychiatry & Neuropsychology/Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 18.
4 - Szaniawska, M. (2010). Trudna diagnoza–dylematy rzetelnej oceny ADHD u dorosłych pacjentów. Część I. Obraz kliniczny, trudności diagnostyczne, leczenie. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 10(3), 205-210.
5 - Nordby, E. S., Guribye, F., Nordgreen, T., Lundervold, A. J. (2023). Silver linings of ADHD: a thematic analysis of adults’ positive experiences with living with ADHD. BMJ open, 13(10).
