ADHD nie mija z wiekiem, a dorasta razem z nami – o wyzwaniach i możliwościach w dorosłym życiu

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji (attention- -deficit hyperactivity disorder, ADHD) jest zaburzeniem, o którym w ostatnich latach słyszymy coraz częściej, szczególnie w odniesieniu do osób dorosłych. Pierwsze wzmianki na temat wpływu deficytów uwagi i nadaktywności na rozwój i funkcjonowanie dzieci pojawiły się już w XVIII w. Mimo że pierwsze rozważania nad odniesieniem tego problemu do osób dorosłych pojawiały się już w latach 90. XIX w., potrzebnych było wiele kolejnych lat poświęconych na badania i obserwacje kliniczne, by objawy ADHD wśród osób dorosłych zyskały należytą im uwagę i zaczęły być traktowane na równi z innymi zaburzeniami psychicznymi. Żeby zrozumieć, skąd wynika taka zmiana, warto jeszcze raz przyjrzeć się temu, czym jest ADHD, jak jego objawy zmieniają się wraz z wiekiem oraz jakie mogą być jego konsekwencje w dorosłym życiu [1, 3, 4].

ADHD jest klasyfikowane jako zaburzenie neurorozwojowe. Oznacza to, że jego podstaw upatrujemy w zaburzeniach ośrodkowego układu nerwowego, które pojawiają się we wczesnym okresie życia i wpływają na późniejszy rozwój dziecka. W związku z tym diagnoza ADHD możliwa jest tylko w sytuacji, gdy objawy występowały przed 12 rokiem życia. Doświadczane trudności dotyczą dwóch obszarów: deficytów uwagi oraz nadruchliwości i impulsywności [2, 3].

Badania wskazują na to, że podstawowe objawy ADHD występujące w dzieciństwie, słabną w okresie dorastania i dorosłości. U wielu osób nie ustępują one jednak w pełni – ich nasilenie ulega jedynie zmniejszeniu lub przyjmują inną formę. Ocenia się, że objawy ADHD w dorosłości są obecne u około 2/3 pacjentów diagnozowanych w dzieciństwie, z czego u 1/3 następuje częściowa remisja a u 1/3 nadal obserwujemy całe spektrum objawów [2].

Zmiany pojawiające się wraz z wiekiem polegają na ustępowaniu objawów związanych z impulsywnością i nadruchliwością, natomiast deficyty uwagi nierzadko stają się bardziej dotkliwe. Codzienne funkcjonowanie dorosłego z ADHD zakłócane jest przez strumień rozproszonych myśli, niską odporność na rozpraszacze, ciągłe zapominanie, słabą organizację czasu, spóźnianie się, problemy z planowaniem zadań i doprowadzaniem ich do końca, trudności ze skupieniem uwagi podczas nauki, pracy czy nawet rozmowy. Impulsywność i nadpobudliwość objawiają się natomiast trudnością z usiedzeniem w miejscu i problemem z odprężeniem się. Często jednak nie są one widoczne w zachowaniu, lecz ujawniają się jako nieustanne uczucie niepokoju i zniecierpliwienia oraz niska tolerancja na nudę i frustrację. Osoby z diagnozą ADHD bywają nadmiernie gadatliwe, mają tendencję do przerywania rozmowy i nie potrafią czekać na swoją kolej. Odczuwane napięcie skłania je do angażowania się w jakąś aktywność, deficyty uwagi utrudniają jednak skupienie się na jednej konkretnej i istotnej rzeczy. Psycholodzy w tym kontekście mówią o „pseudoefektywności”. Osoby z ADHD często robią wiele rzeczy jednocześnie, jednak żadna z nich nie jest potrzebna w danym momencie. Z drugiej strony, zadania odbierane przez nich jako nudne (ponieważ wymagają koncentracji) odkładane są często nawet na wiele miesięcy [2, 3, 4].

Opisane wyżej objawy mogą być bardzo uciążliwe dla osób, które ich doświadczają. Utrudniają wykonywanie codziennych zadań, skutkują trudnościami w życiu zawodowym i osobistym. Wzrost zainteresowania tą tematyką w obszarze klinicznym i badaniach naukowych przyczynia się jednak do rozwoju wielu skutecznych strategii wspierających i łagodzących trudności związane z tym zaburzeniem. Kluczowa jest tu możliwie jak najwcześniejsza diagnoza. Rozpoznanie ADHD w dzieciństwie nie dość, że jest o wiele łatwiejsze, to umożliwia wprowadzenie wczesnej (co często oznacza skutecznej) interwencji. Oczywiście niemożliwe jest cofnięcie się w czasie i niektóre osoby muszą pogodzić się z brakiem adekwatnej diagnozy aż do dorosłości. Trafne rozpoznanie w tym okresie stanowi ulgą dla wielu osób, a wprowadzone formy farmakoterapii czy psychoterapii często okazują się przynosić bardzo pozytywne efekty [2, 3, 4].

Bibliografia:

1 - Gaidamowicz, R., Deksnytė, A., Palinauskaitė, K., Aranauskas, R., Kasiulevičius, V., Šapoka, V., Aranauskas, L. (2018). ADHD-plaga XXI wieku?. Psychiatria Polska, 52(2).

2 - Kupnicka, Z., Poraj, G., Kaźmierski, J. (2017). ADHD u osób dorosłych-rozpoznanie, przyczyny i skutki. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 17(3).

3 - Nowogrodzka, A. (2023). ADHD–co w dorosłości? Opis objawów i wybranych obszarów funkcjonowania osób dorosłych z deficytem uwagi i nadaktywnością. Neuropsychiatry & Neuropsychology/Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 18.

4 - Szaniawska, M. (2010). Trudna diagnoza–dylematy rzetelnej oceny ADHD u dorosłych pacjentów. Część I. Obraz kliniczny, trudności diagnostyczne, leczenie. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 10(3), 205-210.