Kobiecy kamuflaż, czyli o dziewczętach w spektrum autyzmu

Autyzm przez długi czas był diagnozowany głównie u chłopców. Takie rozpoznanie występuje u mężczyzn nawet cztery razy częściej. Dopiero w ostatnich latach coraz większą uwagę zaczęto poświęcać specyfice przebiegu autyzmu (ASD, Autism Spectrum Disorder) u dziewcząt i kobiet i temu jak ich objawy mogą się różnić od tych prezentowanych przez mężczyzn. Jak wygląda autyzm u kobiet i co powoduje różnice, które mogą utrudniać diagnozę, w doświadczaniu objawów ze względu na płeć?

 Kobiety z ASD często przejawiają objawy w sposób mniej oczywisty. Ich trudności społeczne są często mniej widoczne dla otoczenia. W jaki sposób kobiety inaczej niż mężczyźni radzą sobie z objawami? Jedną ze strategii wyjątkowo często stosowaną przez dziewczęta w spektrum autyzmu jest maskowanie zwane także kamuflowaniem [1, 2, 3]. Polega ono na unikaniu zachowywania się w sposób, który mógłby odbiegać od działań uznawanych za „normalne” lub na pozorowaniu i odgrywaniu tych akceptowalnych zachowań [2]. Przykładami takiego funkcjonowania mogą być próby nawiązywania kontaktu wzrokowego podczas rozmowy, unikanie stania zbyt blisko rozmówcy, wymawianie wcześniej przygotowanych zwrotów, czy też ogólnopojęte podążanie za wyuczonymi skryptami społecznymi w kontaktach w ludźmi [2].

 Dziewczęta w spektrum autyzmu wcześnie zaczynają korzystać z kamuflażu, co może wynikać z oczekiwań społecznych w stosunku do kobiet. Te strategie są motywowane chęcią bycia akceptowaną przez otoczenie i są jednocześnie bardzo obciążające dla samej kamuflatorki, która przedkłada innych ponad własne potrzeby [1]. Pacjentki często zgłaszają zmęczenie ciągłym udawaniem, a także poczucie, że w skutek regularnego odgrywania roli utraciły poczucie „ja”[1].

 Maskowanie swoich objawów, choć ma na celu dopasowanie się do powszechnych norm i może dawać poczucie akceptacji ze strony otoczenia, w konsekwencji nieraz skutkuje pomijaniem prawdziwego źródła trudności, bądź diagnozowaniem innych zaburzeń. W dzieciństwie środowisko rodzinne czy szkolne takiej dziewczynki, może nie zauważyć nieprawidłowości rozwojowych i nie zapewnić jej potrzebnej pomocy. Z tego powodu też, u kobiet częstsze są diagnozy dopiero w późniejszym życiu, gdy stają się one bardziej świadome swojej sytuacji [1].

 U kobiet, które przez długi czas nie otrzymują odpowiedniego wsparcia, znacznie częściej występują zaburzenia psychiczne. Nawet połowa z nich rozwija nawracające zaburzenia depresyjne, a znaczna część może zmagać się z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi. Często obserwuje się również współwystępowanie zaburzeń lękowych, tikowych oraz zaburzeń odżywiania [2, 3]. To kolejna różnica w przebiegu.

 Istotna jest również kwestia testów diagnostycznych. Gdy taka dziewczynka lub kobieta zgłasza się po pomoc, może okazać się, że jej funkcjonowanie nie wpisuje się w przyjęty standard zaburzeń ze spektrum autyzmu. Większość stosowanych testów opierała się na badaniach, w których przeważali chłopcy, co podważa ich uniwersalność dla obu płci [1, 2, 3]. To niedopasowanie narzędzi może powodować, że wiele kobiet z autyzmem nie dostaje odpowiedniej diagnozy, albo dostaje ją dopiero w wieku dorosłym.

 Obraz przebiegu autyzmu u kobiet jest ciągle niepełny, ale rosnące zainteresowanie tym tematem z pewnością przyczyni się do dalszych badań w tym zakresie. Sama świadomość, że istnieją różnice międzypłciowe w przebiegu ASD pozwala na większą otwartość w stosunku do nietypowych objawów prezentowanych przez dziewczęta w spektrum. Ważne jest, aby dostawały one odpowiednie wsparcie, niezależnie od tego w jakim wieku zostaną zdiagnozowane. Wtedy tylko możliwe będzie pełniejsze zrozumienie ich doświadczeń i stworzenie bardziej dopasowanego do ich rzeczywistych potrzeb systemu pomocy psychologicznej.

 Bibliografia:

1. Bargiela, S., Steward, R., & Mandy, W. (2016). The experiences of late-diagnosed women with autism spectrum conditions: An investigation of the female autism phenotype. Journal of autism and developmental disorders, 

2. Lai, M. C., Lombardo, M. V., Ruigrok, A. N., Chakrabarti, B., Auyeung, B., Szatmari, P., ... & MRC AIMS Consortium. (2016). Quantifying and exploring camouflaging in men and women with autism.

3.Rynkiewicz Agnieszka, Janas-Kozik Małgorzata, Słopień Agnieszka: Dziewczęta i kobiety z autyzmem, Psychiatria Polska, Komitet Redakcyjno Wydawniczy PTP, vol. 53, no. 4, 2019, pp. 737-752, DOI:10.12740/PP/OnlineFirst/95098