Co oznaczają pojęcia "reverie", "odzwierciedlanie" i "rezonans" w analizie grupowej?

Ostatnio miałem okazję przeczytać kilka artykułów nt. tytułowych pojęć i ich dyskutowania w gronie analityków grupowych (dla jasności – analiza grupowa to jedna ze szkół psychoterapii psychoanalitycznej, która ma zastosowanie w terapii grupowej.) I niestety – jak to bywa z tekstami psychoanalitycznymi – niejasnym dla mnie było na czym polegają różnice między tymi terminami (i jak się okazało – dla kolegów też). Postanowiłem zatem w tym miejscu podać definicje tych pojęć i spróbować zmierzyć się z zestawieniem tych terminów w jednym miejscu.

Zacznijmy od definicji:

(1) „Reverie” to pojęcie zaproponowane przez Wilfreda Biona, które można zdefiniować jako stan umysłu, w którym „doświadcza się podobnie jak w marzeniu sennym dryfowania po własnych skojarzeniach, uczuciach i luźnych osobistych refleksjach”[1, s. 240]. Bion sugeruje, że chciałby to pojęcie zarezerwować do sytuacji matka-dziecko, w której reverie umożliwia przeżycie emocji dziecka i utrzymania ich w sobie, tak aby móc je dziecku oddać w bardziej znośnej formie.

(2) „Odzwierciedlanie (mirroring) w psychoterapii grupowej może być rozważane jako wpływ informacji na własny temat, które pochodzą z interakcji społecznych i relacji w warunkach grupy analitycznej” [2, s. 558]. Zatem można to rozumieć jako proces, w którym inne osoby stanowią „lustra” (np. dają informacje zwrotne, ale dotyczy to również procesów nieświadomej komunikacji) odbijające zachowania i wewnętrzne stany jednostki.

(3) „Rezonans” to pojęcie zdefiniowane przez S. H. Foulkesa jako „komunikacja, w której żadna wiadomość nie została wysłana, ani otrzymana, a przyczynowy i transpersonalny proces na pierwotnym poziomie w psychicznej sieci komunikacji, w matrycy” [3, s. 63]. Definicja ta, nawet dla profesjonalistów, wydaje się niejasna. Moje rozumienie tego pojęcia (co może być próbą nietrafioną) można streścić następująco: rezonans to zjawisko pojawiające się w trakcie komunikacji w grupie, które polega na tym, że jakieś wydarzenie (np. zachowanie lub wypowiedź) jest opracowywane przez innych członków grupy w sposób nieświadomy poprzez własne wypowiedzi i zachowania, i tym samym pierwotny komunikat jest wzmacniany. Innymi słowy rezonans to współgranie grupy z danym przekazem powodujące – korzystając z metafory muzycznej - że występ solowy (cichy i mało złożony) staje się koncertem całej orkiestry (a zatem głośnym i kompleksowym).

Jakie są podobieństwa i różnice w fenomenach opisywanych przez pojęcia odzwierciedlanie, reverie i rezonans? Po zapoznaniu się z cytowanymi tekstami myślę, że pojęcia te odnoszą się do jednego zjawiska, jakim jest nieświadoma i doświadczeniowa komunikacja między ludźmi. Różnice zaś dotyczą rozłożenia akcentów na pewne składniki tej komunikacji. Reverie odnosi się przede wszystkim do stanu umysłu, który jest receptywny, otwarty na nieświadome komunikaty drugiej osoby. Odzwierciedlanie to proces oddawania tego, co się nieświadomie doświadczyło w kontakcie z drugą osobą. Może to być efekt procesu reverie, ale nie musi. Rezonans z kolei jest bliski pojęciu odzwierciedlania, ale podkreśla inny aspekt tego procesu – aspekt wzmacniania i ubogacania pierwotnego przekazu. A jak w kontekście tych pojęć mają się terminy „proces równoległy”, „identyfikacja projekcyjna” czy „przeciwprzeniesienie”? Odpowiedź na to pytanie zostawmy może już na kiedy indziej.

FF

Źródła

[1] Berman A., Berger M. (2007). Matrix and reverie in supervision groups. Group Analysis, 40, 236-250.

[2] Kouneli E. (2005). The image of the self in the mirror of the supervising group. Group Analysis, 38, 558-568.

[3] Thygesen B. (2008). Resonance: no music without resonance – without resonance no group. Group Analysis, 41, 63-83.