Podcast: Psychoterapia online. Odcinek 1, cz. 1
Podcast zespołu Ośrodka PSYCHE PLUS „Rozmowy o psychoterapii i psychiatrii”
Rozmówca: dr Rafał Styła - psycholog, psychoterapeuta. Prowadzenie rozmowy: Dominika Robak
Dominika Robak (DR): Dzień dobry, nazywam się Dominika Robak. Dzisiejszym naszym rozmówcą będzie dr Rafał Styła, który jest psychoterapeutą indywidualnym i grupowym, pracującym w Ośrodku Psychoterapii i Psychiatrii PSYCHE PLUS. Rafał jest również pracownikiem naukowym na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Dzisiaj porozmawiam z nim o psychoterapii zdalnej. Jest to bardzo aktualny temat, ponieważ w związku z obecną sytuacją polska psychoterapia właściwie całkowicie przeszła na formę zdalną. Na początek chciałabym Cię zapytać o to jakie właściwie mamy narzędzia do psychoterapii zdalnej?
Rafał Styła (RS): Dzień dobry, cześć Dominiko. Jeżeli chodzi o pracę zdalną, to jest to forma pracy, która oczywiście nie zawitała z dniem przyjścia pandemii. Była wcześniej wykorzystywana, ale faktycznie, jest teraz obecna na znacznie szerszą skalę niż dotychczas. Zaczęło się wszystko od kontaktu telefonicznego, psychoterapia była prowadzona przez telefon. W moim przypadku, jak i wielu osób, które znam, zazwyczaj takie konsultacje czy psychoterapia przez telefon – miały charakter doraźny, były stosowane w szczególnych sytuacjach, kiedy sesja nie mogła się odbyć na żywo. Zatem telefon jest taką najstarszą formą pracy zdalnej. Następnie zaczęto wykorzystywać wszelkiego rodzaju współczesne komunikatory, na których można się również widzieć, np. Skype czy też inne programy, takie jak Hangouts, ZOOM. Zdarza się również, ale jest to znacznie rzadsze, że praca zdalna odbywa się poprzez kontakt mailowy, bądź kontakt za pomocą innych aplikacji.
W tym kontekście wydaje mi się ciekawe następujące pytanie, które często pada - jak się ma taka forma psychoterapii zdalnej przy wykorzystaniu telefonu lub jakiegoś komunikatora internetowego, do kontaktu na żywo? Na odpowiedź na to pytanie można spojrzeć z dwóch perspektyw. Jedna odnosi się do tego, co pokazują badania, a druga to ta związana z opiniami popularnymi w środowisku psychoterapeutów.
Jeżeli chodzi o badania, to są one bardzo interesujące. Wskazują, że psychoterapia prowadzona za pomocą np. Skype’a czy jakiegoś innego programu, a psychoterapia prowadzona na żywo, w zasadzie nie różni się, jeżeli chodzi o jej skuteczność. To wydaje się być bardzo dobra wiadomość dla tych wszystkich, którzy z psychoterapii zdalnej korzystają. Chociaż jednocześnie w literaturze można znaleźć takie poglądy, które mówią "okej, faktycznie, takie wyniki badań to sugerują, natomiast jest to obszar na tyle jeszcze mało zbadany, że wymaga dalszej eksploracji naukowej".
Jeżeli chodzi o opinię na ten temat w środowisku, to mam wrażenie, że jeszcze przed pandemią wielu terapeutów nie lubiło tej formy pracy i uznawało ją za formę mniej wartościową, mniej skuteczną. Ale tak jak wspomniałaś, znacząca grupa psychoterapeutów - jak nie wszyscy - zaczęła teraz pracować przez różnego rodzaju komunikatory. Coraz częściej spotykam się obecnie z takimi poglądami, które ukazują, że jest to wartościowa forma pracy, ale nie jest po prostu tym samym, nie są to formy tożsame.
DR: Czy w takim razie byłbyś w stanie powiedzieć coś o swoich własnych spostrzeżeniach albo takich wynikających z rozmowy z innymi psychoterapeutami? Czym różni się praca na żywo od pracy zdalnej z pacjentem?
RS: Odpowiadając na to pytanie dostrzegam takie dwa aspekty. Jeden to aspekt techniczny, a drugi emocjonalny. Jeśli chodzi o kwestię techniczną, to w literaturze podkreśla się, i wielu terapeutów to potwierdza, że praca zdalna wymaga specyficznych umiejętności, swoistej modyfikacji sposobu pracy. Należy mieć umiejętności techniczne i terapeuci, tak jak całe społeczeństwo, przeszli szybki kurs technologii. Ale w pracy z pacjentem należy wnosić rzeczy, które dotychczas były nieobecne w psychoterapii. Takim tematem jest np. samo miejsce, w którym psychoterapia się odbywa. I tutaj zaleca się, aby z pacjentem wprost o tym rozmawiać i wprost omawiać jego możliwości lokalowe. Znam wiele zasłyszanych historii dotyczących osób uczestniczących w psychoterapii, które nie mają miejsca, w którym psychoterapię mogą odbyć w sposób dla siebie komfortowy. Czasem zdarza się, że jedynym takim miejscem jest samochód. To jest ta strona techniczna, która jest trudna, ponieważ rozmowa w samochodzie, czy w jakimś pomieszczeniu, gdzie np. ma się poczucie, że rodzina jest obok i że to może być słyszane, jest po prostu niekomfortowa. Praca zdalna wymaga, aby pacjent miał warunki do tego, aby taką rozmowę prowadzić. Terapeuta powinien być wrażliwy na takie aspekty i omawiać je pod takimi względami: co to pacjentowi robi, jakie to wzbudza uczucia, jak to wpływa na proces psychoterapii. Inna sprawa jest taka, że terapeuta powinien prosić o informacje dotyczące na przykład sprzętu, o połączenie internetowe, o to, jak kamerka jest ustawiona. Pamiętam taką historię terapeuty, który mówił, że pacjent rozmawiał z nim siedząc na łóżku w swojej sypialni. Wówczas pojawiają się nowe pytania o to, jakie to wzbudza przeżycia osoby uczestniczącej w psychoterapii, jaki jest to komunikat do terapeuty, oraz czy nie ma innej możliwości uczestniczenia w psychoterapii. To wyzwala bardzo wiele nowych pytań.
Natomiast, jeżeli chodzi o tę część emocjonalną, to znaczącym ograniczeniem, które wiele osób doświadcza, ale nie wszystkie, to jest takie uczucie utraconego kontaktu albo mniejszej intensywności kontaktu. Kontakt jest po prostu ograniczony do słuchu i wzroku. Uczucie kontaktu wydaje się dosyć specyficzne. Uczucie bliskości wiąże się – jak się wydaje – również z innymi kanałami komunikacji, niż te dostępne przez ekran. Kontakt buduje również możliwość całościowego widzenia 3D, zapach, pewne elementy, które są niedostrzegalne przez kamerę.
DR: Dziękuję Ci Rafał teraz za rozmowę. Będziemy ją kontynuować w drugiej części odcinka.
