Film w gabinecie terapeutycznym? Czyli czym właściwie jest filmoterapia.
Każdemu z nas zdarzyło się zapewne doświadczenie szczególnie intensywnych przeżyć wewnętrznych podczas seansu w kinie bądź zaciszu własnego domu. Filmy potrafią wzbudzać w widzu szczególne emocje i skłaniać do refleksji związanych z samym sobą oraz otaczającym światem. W związku z tym, sama nasuwa się myśl związana z ich wartością terapeutyczną. Mimo to wykorzystanie filmów w procesie terapeutycznym jest metodą wciąż uznawaną za nowatorską i wykorzystywaną względnie rzadko. Czy nie warto jednak bardziej się nią zainteresować?
Filmoterapia, bądź też kinoterapia jest definiowana na wiele sposobów, jednak w najszerszym ujęciu jest to po prostu wykorzystanie filmu jako techniki psychoterapeutycznej. Różnorodność w rozumieniu filmoterapii wynika w dużej mierze z braku jednej uniwersalnej metody filmoterapeutycznej. Można wyróżnić kilka podstawowych modeli pracy psychoterapeuty z wykorzystaniem filmu. Model przepisywania jest najczęściej spotykany i polega na zleceniu pacjentowi obejrzenia wybranego obrazu. W formie bardziej rozbudowanej poprzedzony jest diagnozą polegającą na dobraniu filmu odpowiedniego do sytuacji pacjenta oraz zwieńczony omówieniem w ramach sesji terapeutycznej. Metoda sekwencyjna polega na naprzemiennym oglądaniu fragmentów filmu i przedyskutowywaniu ich na kolejnych spotkaniach. Metoda ukierunkowanego odbioru zakłada natomiast oglądanie i omawianie filmu na żywo, wspólnie przez pacjenta i terapeutę. Również proces doboru filmu może przebiegać na różne sposoby. Obraz może być wybierany przez terapeutę po przeanalizowaniu sytuacji pacjenta i jego potrzeb, w ramach wspólnego omówienia potrzeb pacjenta lub samodzielnie przez pacjenta [1].
Filmoterapia może być skutecznie stosowana w ramach różnych nurtów terapeutycznych. Każdy z nich uwzględnia korzyści płynące z oglądania filmu, opisując je jednak za pomocą innych mechanizmów. Zgodnie z podejściem psychodynamicznym, filmy stanowią pewnego rodzaju metaforę, która pozwala na przyjrzenie się własnemu doświadczeniu z pozycji zewnętrznego obserwatora. Taka perspektywa pozwala pogłębić osobiste zrozumienie w fazowym procesie. Podczas seansu, identyfikujemy się z fikcyjną postacią – dostrzegamy podobieństwa między nami i wytwarzamy emocjonalną więź. Identyfikacja może doprowadzić do doświadczenia katharsis – odreagowania zablokowanych napięć i tłumionych emocji. Podsumowaniem procesu jest wgląd – zrozumienie postaci filmowej, z którą odczuwa się więź, co może zwiększyć świadomość własnych problemów, ich przyczyn i możliwych rozwiązań. Dodatkowo możliwe jest uruchomienie mechanizmu uniwersalizacji – odkrycia, że inni ludzie są do mnie podobni i mają analogiczne trudności, co zmniejsza poczucie izolacji. Filmy pozwalają również na zdystansowanie się do własnych przeżyć. Umożliwia to dyskutowanie na tematy, których poruszenie w innych warunkach może być zbyt trudne. Podejścia poznawczo-behawioralne skupiają się na walorach filmu, polegających na modyfikacji sposobu myślenia i zachowania widza. Film może między innymi zmieniać sposób postrzegania własnych problemów, wpływać na wzmacnianie mocnych stron odbiorcy czy pomagać w tworzeniu własnego systemu wartości. Wszystkie te czynniki wpływają na podejmowanie wysiłku na rzecz wprowadzania pozytywnych zmian. Dodatkowo, losy bohaterów i wszelkie filmowe sytuacje wykorzystać można w charakterze modeli i przykładów, które mogą posłużyć do nauki konstruktywnego rozwiązywania własnych problemów [1,2].
Powyższe informacje wskazują na szerokie korzyści płynące z wykorzystania filmu w procesie terapeutycznym. Jak jednak mają się do tego badania nad skutecznością filmoterapii? Dużym wyzwaniem w prowadzeniu badań w tym obszarze jest znacząca plastyczność tej techniki. Filmy dobierane są przez terapeutę w oparciu o charakter klienta, jego preferencje i problemy z jakimi się mierzy. Trudno jest więc dojść do jednoznacznych wniosków. Pojawia się jednak coraz więcej doniesień z badań nad większą grupą, jak i opisów jednostkowych przypadków, które w dużej mierze stanowią poparcie dla wniosków płynących z modeli teoretycznych. Zwraca się uwagę na pozytywny wpływ filmów w terapii osób z różnego rodzaju diagnozą, między innymi: zaburzeń lękowych, fobii, depresji, zaburzeń odżywiania, schizofrenii, czy spektrum autyzmu. Filmy wpływają głównie na redukcję negatywnych emocji i przekonań, wzrost wglądu we własne przeżycia, wzrost poczucia wsparcia oraz poprawę umiejętności interpersonalnych. Wygląda na to, że filmoterapia może przynieść korzyści również osobom bez postawionej diagnozy, które mierzą się z różnego typu trudnościami. Wymienia się na przykład problemy w związku czy, w przypadku dzieci i młodzieży, rozwód rodziców. Wielu specjalistów podkreśla jednak, że kluczowym aspektem filmoterapii jest relacja terapeutyczna, w ramach której wybierany i omawiany jest film. Samo oglądanie danego obrazu może przynosić wiele korzyści, jednak wsparcie terapeuty pozwala na uporządkowanie i zrozumienie swoich spostrzeżeń. Istotnym jest więc odróżnienie techniki terapeutycznej jaką jest filmoterapia od samodzielnego oglądania i analizowania filmu [3,4].
Wydaje się więc, że nowatorska technika jaką jest filmoterapia może nieść za sobą szerokie nadzieje dla rozwoju pracy terapeutycznej. Warto mieć jednak na uwadze, że jest to narzędzie, którego oderwanie od procesu terapeutycznego może ograniczać płynące z niego korzyści. Jest to również technika wymagająca od terapeuty obszernej znajomości kinematografii pozwalającej na zindywidualizowanie dostarczanych pacjentowi treści. Film w gabinecie terapeutycznym jak wiele innych metod, nie jest więc narzędziem uniwersalnym, który da się z łatwością wykorzystać przez każdego i dla każdego. Może stanowić jednak ciekawe urozmaicenie pracy przy plastycznym podejściu i odpowiedniej wiedzy terapeuty. Również pacjent interesujący się kinem, sztuką lub ciekawy nowych rozwiązań może przyjąć tą technikę ze szczególną otwartością.
Źródła:
[1] - Mekhakyan, A., Szulc, A., & Imielski, W. (2018). Film jako narzędzie psychoterapeutyczne. Wybrane problemy filmoterapii. Psychiatria, 15(3), 127-134.
[2] - Tylikowska, A. (2016). Filmoterapia jako narzędzie zmiany psychologicznej: możliwe mechanizmy działania i zastosowania. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Psychologica, 9(1), 127-141.
[3] - Sacilotto, E., Salvato, G., Villa, F., Salvi, F., & Bottini, G. (2022). Through the looking glass: A scoping review of cinema and video therapy. Frontiers in Psychology, 12, 732246.
[4] – Wedding, D., & Niemiec, R. M. (2003). The clinical use of films in psychotherapy. Journal of clinical psychology, 59(2), 207-215.
