„Nigdy Ci nie tego nie zapomnę!” czyli o wybaczaniu w kontekście Świąt Bożego Narodzenia

W radiu kolędy, w kuchni zamieszanie, a na mieście unosi się zapach piernika. Jeszcze trochę pędzimy, żeby za niedługo zasiąść przy jednym stole z bliskimi, a czasem i dalszymi krewnymi, spotkać się z przyjaciółmi i celebrować wolny czas w gronie tych, na których nam najbardziej zależy. Wśród tych bliskich, z którymi przyjdzie nam łamać się opłatkiem są też Ci, którzy zawiedli nasze zaufanie, zburzyli dobry nastrój, sprawili, że poczuliśmy się skrzywdzeni. Jak wytrzymać przy jednym stole z tymi, którym nie potrafimy wybaczyć?.

Wybaczanie można definiować jako zastąpienie negatywnych reakcji tymi pozytywnymi względem oprawcy (Enright i Figgbons, 2000), z kolei Enright wraz z the Human Development Study Group pisze, że wybaczanie to „chęć porzucenia prawa do odczuwania urazy, negatywnego osądu oraz obojętnego zachowania wobec osoby, która wyrządziła nam krzywdę, poprzez pielęgnowanie współczucia, wielkoduszności, a nawet miłości względem niej, mimo świadomości, że nie zasłużyła na nie”. Definicja ta jest przykładem traktowania wybaczania jako złożonego procesu, składającego się ze zmian w zakresie trzech komponentów: emocji, myśli oraz zachowania (1991, s.126; za: Charzyska, Heszen, 2013). Wybaczenie jest ściśle powiązane z poczuciem krzywdy. W Polsce za przejaw honoru uznaje się trwanie w pokrzywdzeniu, pewnego rodzaju wytrwałość w postanowieniu wiecznego udowadniana drugiej osobie, że wciąż pamiętamy, jaką sprawiła nam przykrość. Nie są to jedynie stereotypy, gdyż według badań Wojciszke i Grzelaka ponad połowa Polaków czuje się pokrzywdzona (1995).

W sytuacjach stresowych powszechnie stosowanym mechanizmem jest unikanie (Strelau, Wojtysiak; 2009). W procesie wybaczania może ono pełnić ważną rolę, pod warunkiem, że jest tymczasowe - w przeciwnym razie unikanie staje się wyrazem lęku przed konfrontacją.

Podstawowym pytaniem, które warto zadać jest to, dla kogo tak naprawdę jest nasze wybaczenie.

Choć wydaje się, że robimy to głównie dla osoby, która nas skrzywdziła, prawda jest zgoła inna. Wybaczamy ze względu na naszą relację i nas samych (Strelan et al., 2013). Dlaczego tak się dzieje?

Wybaczanie niesie za sobą pozytywne psychologiczne jak i zdrowotne skutki, wpływa na dobrostan psychiczny. Osoby, które trwają w poczuciu krzywdy mogą doświadczać poczucia napięcia, odrzucenia, deprecjacji i złości. Nie jest to niczym dziwnym. Bliskie relacje dają nam poczucie bezpieczeństwa i koleżeństwa, wsparcie społeczne i jednostkowe. Kiedy doświadczamy krzywdy ze strony osób bliskich, tracimy tak fundamentalne dla zdrowej relacji zaufanie i poczucie bezpiecznej zależności. Z tego też powodu najtrudniej wybaczyć jest najbliższym (Karremans, et al., 2003). Z drugiej jednak strony nasze zaangażowanie w relację, myślenie długoterminowe, przywiązanie i chęć wytrwania powodują , iż staramy się spojrzeć na krzywdę z innej perspektywy. Oprócz wskazanych wyżej komponentów istnieją także osobowościowe cechy, które korelują ze zdolnością do wybaczania, rozumianą w kategorii dyspozycji. Nadzieja, czyli przeświadczenie o naturalnym porządku i pozytywności ludzkiego świata, a także przekonanie o własnej wartości, stanowią ważne przesłanki do interpretowania sytuacji życiowych jednostki. Jedną z takich sytuacji jest szkoda wynikająca z działań innych osób. Przekonania płynące z silnej nadziei podstawowej sprzyjają zakładaniu nieintencjonalnych i doraźnych przyczyn szkody. Takie założenie, przyjmowane w nowej sytuacji a priori, ułatwia interpretowanie okoliczności zdarzenia bez dominującego wpływu negatywnych uczuć, takich jak krzywda, poniżenie, lęk i agresja(Gruszecka, Trzebiński, 2012).

Stabilność i dojrzałość emocjonalna również ułatwia wybaczenie. Czy jednak są takie krzywdy, których nie da się wybaczyć?

Z pewnością są zdarzenia, traumy, o których mówimy, że są niewybaczalne. Jednakże to, czy coś „da się wybaczyć” jest sprawą indywidualną i zależy od wielu personalnych doświadczeń, przekonań i możliwości. Kluczowym elementem w wybaczaniu wydaje się także stosunek sprawcy. Ciężko wybaczyć komuś, kto nie żałuje swojego czynu, nie odczuwa poczucia winy, albo nie spróbuje przeprosić i „walczyć” o wybaczenie.

Warto zwrócić uwagę też na to, że wybaczenie nie jest tożsame z zapomnieniem. Celem wybaczania jest zmiana nastawienia do działań drugiego człowieka, zrozumienie jego motywów, ale nie usprawiedliwianie ich. Nie musimy wymazywać negatywnych wspomnień z pamięci, wręcz przeciwnie - mamy prawo pamiętać co nas spotkało, jak się czuliśmy w danej sytuacji, a mimo to zredukować nasze teraźniejsze odczucia względem sprawcy i dążyć do pogodzenia się z tymi z przeszłości, w przyszłości.

W ten świąteczny czas może warto zastanowić się, dlaczego nie potrafimy wybaczyć bliskim, którzy nas zranili? Może trwamy w poczuciu krzywdy, bo wciąż rozpamiętujemy przykre zdarzenia, może oczekują tego od nas inni, a może po prostu krzywda jest zbyt świeża i zbyt głęboka? Bez względu na motyw, gdy nadejdą święta, zastanówmy się przez chwilę nad tymi, którym nie możemy wybaczyć i może zrobimy jeden mały krok w kierunku rozwiązania konfliktu? Może nawet zaprosimy tę osobę do stołu?

W końcu jest jedno wolne miejsce.

MK

BIBLIOGRAFIA

Charzyńska, Edyta & Heszen, Irena. (2013). Zdolność do wybaczania i jej pomiar przy pomocy polskiej adaptacji Skali Wybaczania L. L. Toussainta, D. R. Williamsa, M. A. Musicka i S. A. Everson/ The capacity to forgive and its measurement with the Polish adaptation of The Forgiveness Scale L. L. Toussaint, D. R. Williams, M. A. Musick and S. A. Everson. Review of Psychology/Przegląd Psychologiczny. 56. 423-446.  

Enright, R. D., & Fitzgibbons, R. P. (2000). Helping clients forgive: An empirical guide for resolving anger and restoring hope. Washington, DC: American Psychological Association.

Karremans, Johan & Lange, Paul & Ouwerkerk, Jaap & Kluwer, Esther. (2003). When Forgiving Enhances Psychological Well-Being: The Role of Interpersonal Commitment. Journal of personality and social psychology. 84. 1011-26. 10.1037/0022-3514.84.5.1011.   Strelan, Peter & Mckee, Ian & Calic, Dragana & Cook, Lauren & Shaw, Lisa. (2013). For whom do we forgive? A functional analysis of forgiveness. Personal Relationships. 20. 124-139. 10.1111/j.1475-6811.2012.01400.x.  

Strelan, P., & Wojtysiak, N. (2009). Strategies for coping with interpersonal hurt: Preliminary evidence for the relationship between coping and forgiveness. Counseling and Values, 53, 97–111.

Trzebiński, J., Gruszecka, E. (2012). Siła nadziei podstawowej i poziom samooceny a wrażliwość na pokrzywdzenie: badanie eksperymentalne. Przegląd Psychologiczny, 55, 335-346.

Wojciszke, Bogdan & Grzelak, Janusz. (1996). Feelings of Being Wronged Among Poles: Models of Experience, Determinants and Consequences. Polish Sociological Review - POL SOCIOL REV. 175-194.