Zaburzenie Osobowości Borderline – Psychoterapia

ZABURZENIE OSOBOWOŚCI BORDERLINE – PSYCHOTERAPIA

Zaburzenia osobowości w psychopatologii rozumiane są jako trwałe, usztywnione wzorce myślenia, doświadczania emocji oraz odbierania rzeczywistości, co pociąga za sobą nieelastyczne zachowania i strategie radzenia sobie. Nieadaptacyjne symptomy pojawiają się w różnych sytuacjach osobistych i interpersonalnych niezależnie od kontekstu. W zależności od rodzaju zaburzenia osobowości, obraz funkcjonowania osoby z danym zaburzeniem będzie wyglądać inaczej.

Zaburzenie osobowości chwiejnej emocjonalnie z podtypem borderline dotyczy około 1-1,5% populacji. Osoby z osobowością graniczną charakteryzują się niestabilnym postrzeganiem siebie i innych. Angażują się w intensywne i niestabilne relacje interpersonalne, przy czym są bardzo wyczulone na odrzucenie. Mają także problemy z regulacją emocji – przeżywają silne stany afektywne, które szybko ulegają zmianom. Często podejmują impulsywne i ryzykowne zachowania, takie jak szybka jazda samochodem, samouszkodzenia czy używanie substancji psychoaktywnych.

Zaburzenie osobowości z pogranicza jest związane ze szczególnym ryzykiem zachowań autoagresywnych oraz ryzykiem samobójstw (około 10%). Ze względu na to psychoterapia osób z osobowością borderline wymaga szczególnego planowania z uwzględnieniem ryzyka wystąpienia kryzysów samobójczych. Leczenie farmakologiczne uznaje się za wspomagające i o drugoplanowym znaczeniu, nie mniej jednak należy je uwzględnić w planie terapii.

Zgodnie z zasadami terapii opartej na danych empirycznych (ang. evidence-based treatments) Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne wyróżnia trzy rodzaje psychoterapii uznawane za skuteczne w leczeniu zaburzeń osobowości chwiejnej emocjonalnej oraz jeden rodzaj psychoterapii, który wymaga dalszych badań. Za skuteczne sposoby pomocy osobom z osobowością z pogranicza uznaje się terapię opartą na mentalizacji, którą zalicza się do metod psychodynamiczno-psychoanalitycznych oraz dwie  techniki należące do terapii poznawczo-behawioralnej (dialektyczną terapię behawioralną oraz terapię schematów). Do metod psychodynamiczno-psychoanalitycznych zalicza się również psychoterapię skupioną na przeniesieniu, która jest wysoce obiecująca i wymaga dalszych badań nad skutecznością. W niniejszym wpisie przybliżone zostaną psychodynamiczne techniki oddziaływań terapeutycznych w leczeniu zaburzenia osobowości z pogranicza, czyli terapia oparta na mentalizacji oraz psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu.

Mentalizacja to termin, który oznacza umiejętność rozumienia zachowań własnych oraz zachowań innych osób w kontekście odpowiadających im zjawisk psychicznych. Uważa się, iż trudne doświadczenia napotykane w okresie dzieciństwa i adolescencji, które mogą skutkować zaburzeniami osobowości, przyczyniają się także do osłabienia tej umiejętności. Rozwój mentalizacji przyczynia się do skuteczniejszego interpretowania ludzkiego zachowania w ramach życia psychicznego danej osoby. Prowadzi to do poprawy funkcjonowania w społeczeństwie oraz polepszenia się zdrowia psychicznego osoby. Nauka mentalizowania jest priorytetem w terapii opartej na mentalizacji. Celami tej metody terapeutycznej są m.in. zapewnienie pacjentowi lepszego zrozumienia swoich stanów psychicznych, nauka regulacji emocjonalnej i regulacji zachowania oraz poprawa umiejętności społecznych.

Jako przeniesienie rozumie się nieświadome przenoszenie uczuć doznawanych wobec innych ludzi na osobę psychoterapeuty przez pacjenta. Zakłada się, że zachowaniami ludzi kierują wewnętrzne mechanizmy, które nie są przez ludzi uświadamiane. Wykorzystując zjawisko przeniesienia, terapeuta uświadamia pacjentowi istnienie tych mechanizmów, co przyczynia się do realizacji celów terapii. Do celów terapii skoncentrowanej na przeniesieniu należą m.in. wykształcenie prawidłowej interpretacji doświadczanych uczuć oraz zrozumienie własnych mechanizmów obronnych.

Niezależnie od nurtu psychoterapeutycznego wyróżniono wspólne cechy terapii zaburzenia osobowości borderline, które uznano za skuteczne. Zalicza się do nich m.in.: długofalowy charakter leczenia (1-3 lata), dobrą strukturyzację terapii, jasną hierarchię celów terapeutycznych (w następującej kolejności: bezpieczeństwo pacjenta, relacja terapeutyczna, pozostałe cele), dbałość o obopólną spójność terapeutyczną, stworzenie silnego związku między terapeutą a pacjentem oraz dobrą integrację psychoterapii z innymi formami pomocy.

Biorąc pod uwagę szczególną wrażliwość na odrzucenie oraz intensywność relacji interpersonalnych, które charakteryzują osoby z osobowością z pogranicza należy podczas planowania terapii poświęcić szczególną uwagę zagadnieniom nawiązywania przymierza terapeutycznego oraz kończenia terapii.

Ogólne zalecenia w terapii osób z osobowością z pogranicza to monitorowanie stanu pacjenta w pierwszych 12 miesiącach terapii, ocena co do konieczności kontynuowania leczenia po roku, formowanie relacji terapeutycznej między terapeutą a pacjentem, skonstruowanie planu postępowania na wypadek kryzysu oraz regularne kontrolowanie oraz ewentualne przeformułowanie celów terapii.

Bibliografia:

1. Popiel, A. (2021). Zaburzenie osobowości z pogranicza–współczesne standardy psychoterapii.

2. https://pieknoumyslu.com/na-czym-polega-leczenie-oparte-na-mentalizacji/

3. https://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/zdrowie-psychiczne/terapia-skoncentrowana-na-przeniesieniu-metoda-leczenia-pacjentow-aa-hM9p-Ng3T-1g3W.html MS.