Psychoterapia dzieci i młodzieży

Problemy zdrowia psychicznego dotykają dzieci na coraz wcześniejszym etapie życia. Oprócz takich trudności jak spektrum autyzmu czy zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), które intuicyjnie kojarzone są z wiekiem dorastania, dzieci i młodzież mierzą się również z lękiem, depresją, myślami samobójczymi, nadużywaniem substancji psychoaktywnych czy problemami z jedzeniem (ograniczanie lub nadmierne spożywanie pokarmów). Niepokojące i odbiegające od normy zachowania warto skonsultować ze specjalistą psychiatrą lub psychologiem, który może zasugerować regularne wsparcie w postaci spotkań psychoterapeutycznych.

Jedną z możliwych form pomocy, którą warto rozważyć szukając wsparcia dla dziecka, jest terapia rodzin, która polega na spotkaniach dziecka i jego rodziców z terapeutą. To podejście w sposób szczególny bierze pod uwagę rolę bliskich osób w kształtowaniu się dobrostanu psychicznego dziecka, traktując rodzinę jako system, który wzajemnie na siebie oddziałuje. Rodzina jest głównych środowiskiem rozwoju dziecka, dlatego za cenne uważa się wspólne przyjrzenie przejawianym przez dziecko trudnościom, zastanowienie się w jaki sposób rodzice mogą aktywnie wspomóc powrót do dobrego samopoczucia dziecka, ale też zobaczenie, jak decyzje czy zachowania dorosłych przekładają się na dziecko (Grzesiuk, 2006).

Inną metodą pracy z dzieckiem jest psychoterapia indywidualna, w ramach której można wyróżnić kilka nurtów, różniących się metodami pracy.

Najbardziej znaną formą terapii, którą stosuje się w pracy z dziećmi jest podejście psychodynamiczne. U jego podstaw leży przekonanie, że psychika człowieka składa się z treści świadomych i nieświadomych, które również mają wpływ na zachowanie i samopoczucie człowieka. Podczas terapii próbuje się dotrzeć do nieuświadomionych treści psychiki, przyjrzeć się im i zrozumieć, by nie wpływały dalej w negatywny sposób na obecne życie dziecka. W zależności od wieku podejście psychodynamiczne może być stosowane w różny sposób. W pracy ze starszymi dziećmi i nastolatkami jest to rozmowa, a w przypadku młodszych dzieci stosowane są elementy zabawy. Zakłada się, że zabawa jest naturalnym językiem dziecka, za pomocą której rozwija się i radzi sobie z trudnościami (Landreth, 2016). Główną rolą terapeuty jest towarzyszenie dziecku w wybranej przez nie aktywności. Kluczem w pracy jest zbudowanie opartej na poczuciu bezpieczeństwa relacji. Dziecko czując, że jego działania i uczucia są akceptowane przez terapeutę, wyraża je w coraz bardziej otwarty sposób i poddaje je refleksji. Z czasem w zabawie mogą pojawić się powtarzające motywy, poprzez które dziecko (nieświadomie) komunikuje swoje trudności, np. samotność, poczucie odrzucenia, stratę. W ramach dalszych spotkań może zmieniać się natężenie emocji towarzyszących danej aktywności, pokazujące mierzenie się z trudnościami, szukanie rozwiązań aż w końcu przepracowanie problemu. Zabawa daje też możliwość ćwiczenia różnorodnych umiejętności w bezpiecznym środowisku. Terapeuta  obserwuje i nadaje znaczenie zachowaniom dziecka, wykorzystując wiedzę o jego rodzinie, środowisku i ogólnej sytuacji życiowej. Spotkania odbywają się zazwyczaj raz w tygodniu, a terapia ma charakter długotrwały (Grzegorzewska, Borkowska, Cierpiałkowska, 2020).

Kolejnym podejściem stosowanym w pracy terapeutycznej z dziećmi jest psychoterapia poznawczo-behawioralna. Charakteryzuje się większą niż nurt psychodynamiczny strukturą. Działania terapeuty skupione są na konkretnej trudności, która występuje tu i teraz, a praca opiera się na ustalonym wspólnie planie. Fundamentem tego podejścia jest założenie, że myśli, emocje i zachowania człowieka wzajemnie na siebie oddziałują, a wykształcone na drodze doświadczeń schematy myślenia (przekonania) i powtarzające się wzorce zachowań można zmieniać. W ramach terapii poznawczo-behawioralnej również wprowadza się elementy zabawy, ale w odróżnieniu od tej, która towarzyszy terapii psychodynamicznej, tutaj jest ona zaplanowana i zaproponowana dziecku przez terapeutę, a jej użycie ma konkretny cel terapeutyczny, np. ćwiczenie czy rozwinięcie danej umiejętności. Ze względu na poznawczy element pracy, obejmujący analizę swoich myśli, emocji i łączenie ich z zachowaniem, ten rodzaj psychoterapii skierowany jest do starszych dzieci, najczęściej po 12 r.ż. Charakterystyką tego podejścia jest określenie celu terapii oraz czasu potrzebnego na jego realizację. Terapia jest ograniczona w czasie i ma charakter krótkotrwały (Stallard, 2006).

Kolejną metodą pracy terapeutycznej jest psychoterapia Gestalt. W tym podejściu terapeuta dużą uwagę zwraca na rozwój samoświadomości dziecka i zrozumienie swoich potrzeb. Szczególnie ważna w podejściu Gestalt jest pełna zaufania relacja z terapeutą. Sposób przebiegu spotkań nie jest z góry określony, specjalista obserwuje, jakie potrzeby komunikuje dziecko swoim obecnym zachowaniem. Terapeuci Gestalt zwracają uwagę na stworzenie dziecku możliwości doświadczania świata poprzez zmysły, czy świadomość ciała, m.in. dlatego często w gabinetach można spotkać się z wykorzystaniem piaskownicy, gliny, plasteliny, a metody pracy obejmują m.in. muzykę czy rysunek. Podkreśla się, że w gabinecie jest przestrzeń na ekspresję wszystkich emocji, również złości i agresji (w ustalonych wcześniej ramach) (Oaklander, 2021).

Różnorodność metod terapeutycznych może utrudniać wybór odpowiedniej formy wsparcia. Należy jednak pamiętać, że wszystkie przedstawione tu metody pracy z dzieckiem są skuteczne i mają zastosowanie w większości problemów zdrowia psychicznego. Warto obserwować, czy dziecko chętnie bierze udział w proponowanych mu spotkaniach terapeutycznych, ponieważ bez poczucia zaufania do terapeuty i komfortu pracy z nim, żadne oddziaływania psychoterapeutyczne nie będą skuteczne i długotrwałe.

K.K.

BIBLIOGRAFIA

Grzegorzewska, I., Borkowska, A. R., Cierpiałkowska, L. (red.). (2020). Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Grzesiuk, L. (red.). (2006). Psychoterapia: podręcznik akademicki. Praktyka. Warszawa: Eneteia. Wydawnictwo Psychologii i Kultury.

Landreth, G. L. (2016). Terapia zabawą. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Oaklander, V. (2021). Okna do naszych dzieci. Terapia dzieci i młodzieży w podejściu Gestalt. Warszawa: Oficyna Związek Otwarty.

Stallard, P. (2006). Czujesz tak, jak myślisz. Praktyczne zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w pracy z dziećmi. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.