Narcyzm w psychoterapii

Ostatnio możemy spotkać się z rozpowszechnionym przekonaniem na temat tego, że współczesne społeczeństwo coraz bardziej się indywidualizuje, co prowadzi do wzrostu powszechności zachowań i postaw narcystycznych. O narcyzmie więcej niż dotychczas słychać w Internecie, prasie, social mediach… Osoby narcystyczne coraz częściej również podejmują się psychoterapii. W obliczu „popularności” tego zjawiska pojawia się pytanie – czym jest narcyzm w psychoterapii i jak może się manifestować?

Osoby narcystyczne przejawiają egocentryczne postawy w relacjach, są intensywnie skupione na sobie, co utrudnia im przyjmowanie perspektywy innych. Jednocześnie często  z dużą wrażliwością reagują na krytykę, łatwo je urazić. Teorie psychologiczne (Paul Wink) rozróżniają dwie główne kategorie narcyzmu: narcyzm wielkościowy (ang. grandiose narcissism) oraz narcyzm wrażliwy/podatny na zranienie (ang. vulnerable narcissism).

Osoby narcystyczne wielkościowo mogą być postrzegane jako towarzyskie oraz sympatyczne, ze względu na swoją ekstrawertyczność. Często jednak w kontaktach poszukują uwagi i podziwu. W życiu zorientowane są na osiągnięcia. Wyznaczają sobie i otoczeniu wysokie standardy, dążą do wyjątkowości i perfekcyjności. Mogą przejawiać postawy roszczeniowe, lubią dominować, mieć przewagę, przodować we wszelkich aspektach. Zdają się kierować zasadą: „wszystko albo nic”, a niepowodzenia przeżywają dotkliwie, nierzadko odreagowując w najbliższym otoczeniu. W związku z orientacją na poszukiwanie wrażeń mogą podejmować różne ryzykowne zachowania.

Warto wziąć pod uwagę, że wiele z tych wielkościowych zachowań jest sposobem na radzenie sobie z głębokim poczuciem niepewności, kruchością własnej samooceny. Osoby te zazwyczaj mają niewielki wgląd we własne potrzeby, emocje oraz w to jak są postrzegane przez otoczenie, przez co trudno im nawiązywać relacje i często w głębi duszy czują się samotne (1, 2, 4).

Osoby narcystycznie wrażliwe/podatne na zranienie charakteryzuje egocentryczna postawa życiowa oraz niestabilna, zaniżona samoocena. Ich poczucie własnej wartości jest często warunkowe – zależy od tego, czy udaje im się spełnić wysokie wymagania wobec siebie. Są wrażliwe na krytykę, mają tendencję do rozpamiętywania niepowodzeń oraz niedoceniania własnych osiągnięć. Stale poszukują społecznej aprobaty. W kontaktach unikają konfrontacji, są nieufne, co skutkuje społeczną izolacją (1, 2, 4).                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Z perspektywy gabinetu terapeutycznego istotny jest fakt, że cechy narcystyczne często są przeżywane egosyntonicznie. Oznacza to, że osoby narcystyczne postrzegają swoją postawę życiową jako pożądaną, pozytywną, zgodną z własną tożsamością. Z tego też powodu rzadko zgłaszają się do psychoterapeuty mając na uwadze bezpośrednio ten aspekt siebie. Częściej decydują się one na podjęcie psychoterapii ze względu na szeroko pojmowane trudności interpersonalne, pojawiające się np. objawy depresyjne w związku z trudnościami w utrzymaniu bliskich relacji, czy w reakcji na niepowodzenia życiowe. Czasami powodem jest nadużywanie substancji psychoaktywnych, po które mogą sięgać m.in. ze względu na swoją skłonność do podejmowania ryzyka, tendencję do zaprzeczania ograniczeniom. Dopiero później, w toku psychoterapii okazuje się, że podłożem tych wielu trudności jest narcystyczna osobowość (1, 3). 

Jakie są korzyści z psychoterapii dla osób narcystycznych? Narcyzm ma często swoją genezę we wczesnodziecięcych relacjach z bliskim opiekunem, w sytuacji kiedy potrzeby dziecka nie zostały odpowiednio spełnione. W myśl teorii psychoanalitycznych (Heintz Kohut) osobom tym mogło brakować wystarczająco empatycznych reakcji ze strony rodziców opartych na zrozumieniu, aprobacie potrzeb, emocji. Dlatego też w późniejszym wieku osobowość narcystyczna objawia się wieloma trudnościami w sferze interpersonalnej – powielane są stare, wyuczone wzorce. Ze względu na to psychoterapia psychodynamiczna bądź psychoanalityczna, których główną osią jest relacja terapeutyczna z psychoterapeutą, wydaje się być szczególnie użyteczna dla osób narcystycznych. W gabinecie pacjent może doświadczyć korektywnego doświadczenia emocjonalnego oraz przepracować niefunkcjonalne schematy zachowań. Przepracowanie owocuje poprawą relacji interpersonalnych, wnikliwszym wglądem w siebie, własne stany psychiczne, zwiększoną umiejętnością regulacji emocji oraz ustabilizowaniem samooceny (3).    

Bibliografia:

(1) Maciantowicz, O. (2019). Regulacja gniewu w narcyzmie wielkościowym i wrażliwym: rola neurotyczności.

(2) Miller, J. D., Back, M. D., Lynam, D. R., & Wright, A. G. (2021). Narcissism today: What we know and what we need to learn. Current Directions in Psychological Science, 30(6), 519-525.

(3) Szczukiewicz, P. (2016). Narcyzm w diagnozie i terapii psychologicznej. Pedagogika: Badania, Dyskusje, Otwarcia, (7), 85-96.

(4) https://emocje.pro/dwa-oblicza-narcyzmu-narcyz-wielkosciowy-i-narcyz-wrazliwy/